Podstawy gry w szachy – czyli absolutne minimum, które musisz wiedzieć zanim zaczeniesz grać.
Drogi czytelniku, skoro zawędrowałeś do tej sekcji, oznacza to że prawdopodobnie chcesz nauczyć się grać w szachy lub w pewnym stopniu poznać proces myślenia jakże rozsławionej szachistki – Beth Harmon. Może też tak się zdarzyć, że masz pewne doświadczenie, ale pewne kwestie związane z zawiłymi regułami szachowymi mogą Ci jeszcze sprawiać pewne problemy. W tym miejscu mogę Cię zapewnić, każdy zaczynał od samych podstaw aby potem wzbić się na swoje wyżyny. Także nie przedłużając, zacznijmy od samej genezy, czyli jak to się wszystko zaczęło…
W swojej karierze spotkałem się z wieloma opiniami dotyczącymi historii szachów. Jedni mówili o znudzonym sułtanie, który chcąc zabić swój wolny czas, nakazał swoim podwładnym wymyślić formę rozrywki godną szlacheckiego dworu. Drudzy powołują się na króla, który chcąc przygotować swojego syna do objęcia tronu oraz prowadzenia wojen, zlecił stworzenie gry mającej na celu przygotowanie dziedzica do pełnienia tej funkcji. Wszystkie te przypuszczenia wydają się równie ciekawe co prawdziwe, ale niestety nigdzie nie napotkałem się na potwierdzenie tych historii.
Jednakże za kolebkę szachów uznaje się Indie. Zgodnie ze starymi źródłami pisanymi szachy były już znane w Persji na dworze szacha Chosrowa I Anoszirwana w latach 70. VI wieku naszej ery, gdzie przywieziona została w darze od indyjskiego radży. Od tego czasu nastąpiło wiele zmian w wyglądzie oraz regułach szachów (wiedzieliście, że kiedyś goniec mógł ruszać się tylko o dwa pola?!), dodatkowo powstało wiele różnych wariantów szachów m.in. szachy Fischera – jest to najpopularniejszą wersja oprócz szachów klasycznych. Sama nazwa pochodzi od nazwiska 11 mistrza świata w szachach – Roberta James’a Fischera.
Aktualne zasady nie zmieniły się przeszło od XIX wieku. Nie zmienia to jednak faktu, że gra przechodzi swój renesans dzięki możliwościom komputerów oraz Internetu.
No dobrze, skoro samą genezą mamy za sobą, teraz przejdźmy do konkretów…
Z czego składają się szachy
Na pierwszy rzut oka może wydawać się to trywialne, ale przecież, nie każdy wcześniej grał w szachy! Każdy kiedyś zaczynał 😉
Jeśli chodzi o rozgrywkę szachową, mamy do czynienia z dwoma nierozerwalnymi elementami:
- Szachownica – jest to pierwszy, podstawowy element bez którego nie bylibyśmy w stanie grać.
Składa się ona z 64 pól:
-32 pól białych i 32 pól czarnych
Jak pewnie możecie zauważyć, na bokach szachownicy znajdują się koordynaty, które mają za zadanie ułatwić poruszanie się po szachownicy oraz prowadzenie zapisu szachowego (szachownice profesjonale pozbawione są tego ułatwienia). Bardzo bliskim pojęciem, związanym z polami jest linia oraz przekątna szachowa. Linia szachowa to nic innego jak wszystkie pola w jednym rzędzie lub kolumnie. Na szachownicy możemy zauważyć linię „h” (pionowa żółta linia z wyróżnionymi polami) oraz „1” linię (pozioma żółta linia z wyróżnionymi polami).
Oprócz linii pionowych i poziomych na szachownicy istnieją również diagonale (przekątne), które tworzą pola jednego koloru stykające się narożnikami (np. diagonala a1-h8 – zaznaczona kolorem czerwonym).
Bardzo istotnym elementem w szachach jest centrum (zaznaczone na zielono), na które składają się pola e4, d4, e5, d5 (jeśli nie wiesz co te oznaczenia oznaczają, zapraszam Cię do zapoznania się z artykułem „Notacja szachowa”). Z reguły kontrola tego obszaru szachownicy daje przewagę jednej ze stron.
Jeśli chodzi o szachownicę to by było na tyle. Teraz przejdźmy do ustawienia na niej czegoś, czyli do…
- Bierki Szachowe – potocznie nazwanymi figurami szachowymi.
Każdy z graczy, bo mamy ich aż dwóch (Biały oraz Czarny), ma do dyspozycji komplet 16 bierek szachowych. Na pełny komplet jednego zawodnika składa się:
- Król – najważniejsza figura, którą musimy bronić
- Hetman
- 2x Wieża
- 2x Goniec
- 2x Skoczek
- 8x Pionek (tak, aż osiem pionów!)
Rozkład poszczególnych figur na szachownicy nie jest przypadkowy. Zanim zaczniemy partię musimy ustawić figury na odpowiednich polach wyjściowych. Pola wyjściowe to po prostu przypisane pola, na których zawsze ustawiamy figury przed rozpoczęciem partii. Poniżej możemy zobaczyć podstawowe ustawienie bierek na szachownicy przed rozpoczęciem rozgrywki.
Jak możecie zauważyć, każdy z zawodników ma do dyspozycji 16 bierek (celowo używam słowa bierki, ale o tym za chwilę…). Wszystkie siły na samym początku partii ustawione są na pierwszej i drugiej linii (Grając Białymi) oraz ósmej i siódmej (Grając Czarnymi). Zawsze, niezależnie czy gramy w klasyczną czy też inną odmianę szachów, piony stoją w rzędzie przed figurami (Białe piony stoją na linii 2 a Czarnych na 7). I teraz ważna kwestia: w szachach za termin „figury” uznaje się wszystko oprócz pionków. Oczywiście piony mogą dojść do pola promocji, ale wtedy stają się już figurami.
Teraz kilka rad dotyczących figur i pionów:
- Na samym początku partii starajcie się ustawiać swoje figury i piony w taki sposób aby kontrolowały centrum (np. stawiacie piony na polach d4 i e4 lub Skoczka na f3 (Sf3)),
- Dbajcie o harmonijny rozwój wszystkich figur, bez tego nie będziecie w stanie przeprowadzić skutecznego ataku na króla przeciwnika,
- Zawsze starajcie się zabezpieczyć króla, inaczej partia może zakończyć się bardzo szybko na korzyść przeciwnika 😉.
Jak wygrywać w szachach?
Jako ambitny zawodnik, pewnie zastanawiasz się w jaki sposób możesz wygrywać w szachach. Sam, zanim w ogóle nauczyłem się ruszać figurami chciałem dowiedzieć się co muszę zrobić aby wygrać. I tutaj pewnie się zdziwisz, bo tak naprawdę jest kilka dróg do zwycięstwa. Jednak zanim przejdziemy do zwycięstw, musimy nauczyć się bardzo ważnego terminu jakim jest szach.
Szach – to nic innego jak sytuacja w której król przeciwnika zostanie zaatakowany (jest bezpośredni atak na niego – może być atakowany przez pionka bądź figurę). Wtedy przeciwnik musi zareagować w taki sposób aby go zabezpieczyć (musi pozbyć się ataku na króla poprzez odejście, przesłonę lub eliminację figury, która atakuje króla). Jeśli jednak nastąpiła pozycja w której przeciwnik w żaden legalny sposób nie może obronić się przed szachem, mówimy o pierwszym scenariuszu zwycięstwa jakim jest :
- Mat – inaczej nazywany „szach-mat” (eng. checkmate). Jest to najpopularniejsza opcja zakończenia partii. Jak dobrze już wiecie, jest to moment w którym atakowany król nie ma legalnej możliwości na obronę przed szachem. W warunkach turniejowych, wielu zawodników poddaje partię w momencie w którym widzi nieuchronnego mata lub wtedy gdy przewaga materialna przeciwnika (przewaga materiału = przewaga figur/piona lub pionków) nieuchronnie popycha nas do kapitulacji.
Na załączonym obrazku obok została pokazana najpopularniejsza próba dania mata wśród początkujących szachistów. W nomenklaturze szachowej taka sekwencja posunięć nazywa się „Matem Szewskim” – również nazywany „Szewczykiem„. Białe dają mata Hetmanem dzięki wsparciu białopolowego gońca. Powstaje sytuacja w której Czarny król jest szachowany (podświetla się na czerwono), ale niestety nic nie może z tym zrobić (bicie nie wchodzi w grę z uwagi na to, że goniec broni hetmana) z uwagi na brak obrońców.
- Wygrana na czas – jest to jeden z bardziej kontrowersyjnych sposobów na zwycięstwo. W szachach, z reguły mamy narzucone tempo gry, czy to podczas turnieju czy partii w Internecie. Jest to sytuacja w której jednemu z zawodników skończy się czas do namysłu (zegar wyświetla 0:00). Wtedy zwycięstwo przypisywane tej jest stronie, która wygrała na czas. Zdarzają się jednak wyjątkowe przypadki, a dokładnie pozycje w których zawodnik wygrywający na czas nie ma wystarczającej siły matującej. Dobrym przykładem będzie moment w którym Białe wygrały na czas (Czarnym skończył się czas), ale pozostał im tylko król na szachownicy (samym królem nie da się dać mata). W takiej sytuacji partia kończy się remisem z uwagi na brak wystarczającej siły matującej ze strony Białego.
- Walkower – jeden z dziwniejszych sposobów na zwycięstwo. Jest to moment w którym przeciwnik nie stawi się do partii bądź też nie może (np. wniósł na salę gry niedozwolony sprzęt elektroniczny). Istotne jest to, że walkower może być tylko przed wykonaniem pierwszych ruchów na szachownicy.
To były 3 sposoby, które pozwalają nam na wygranie partii w szachach. Ale co się dzieje jak nie wygrywamy (to niemożliwe!).
Jakie są inne możliwe zakończenia partii?
Wygrana, przegrana, remis a może pat…
Tak jak podpowiada nagłówek w szachach nie tylko się wygrywa. Czasami mamy do czynienia z różnymi wynikami. Dla wprawnego czytelnika, pewnie nie będzie tajemnicą, że skoro można wygrać, to jest opcja aby przegrać 😊. Niestety, ale muszę Was zmartwić. Na samym początku szachowej przygody przygotujcie się na bardzo mocny szok spowodowany tym, że wiele partii nie będzie kończyła się po Waszej myśli. Tak jak w każdym sporcie, do wyższego poziomu dochodzi się poprzez analizę oraz poprawę robionych błędów. Jeśli jednak zdarzy się wam, że traficie na godnego przeciwnika (aż prosi się aby wspomnieć mem: „Finally! A worthy opponent! Our battle will be legendary!” 😉), to prawdopodobnie partia zakończy się podziałem punktów – remisem. Szczególnie na wysokim poziomie, ponad połowa wszystkich granych partii kończy się remisem. Nie jest do dziwne, z uwagi na to, że grane tam partie podchodzą nieraz pod pełną zgodność z przygotowaniem komputerowym.
Jednakże pragnę wspomnieć o jeszcze jednym, wręcz mrożącym krew w żyłach przykładzie. Mowa oczywiście o pacie. Aby ubrać to w ładne słowa, Pat to młodszy brat Mata. Jest to sytuacja w której jeden z zawodników na swoim ruchu nie może wykonać ŻADNEGO legalnego ruchu. Często taki scenariusz pojawia się podczas realizacji dużej przewagi materialnej, kiedy to staramy się zamatować króla, ale w wyniku nadgorliwości zabraliśmy mu wszystkie pola po których mógł chodzić. Jednak od czasu do czasu pat nie wynika z niefrasobliwości strony wygrywającej, ale z świetnie policzonych wariantów, które mają na celu uratować beznadziejną pozycję.
