Notacja szachowa
Czym jest notacja szachowa?
Notacja szachowa to sposób oznaczania pól na szachownicy oraz zapisy partii i oddzielnych pozycji.
Wykorzystuje się ją do prowadzenia zapisu (np. podczas turniejów szachowych) oraz przedstawiania konkretnych pozycji na szachownicy (np. w książkach z zadaniami szachowymi czy też partiami)
Na szachownicy możemy wyróżnić dwa typy linii – pionowe i poziome:
- Pionowe linie oznaczane są literami – od „a” do h”
- Poziome linie oznaczamy cyframi – od „1” do „8”
Dodatkowo, każda figura ma swoje unikalne oznaczenie. W języku polskim oraz angielskim są pewne różnice, ale nie trzeba się martwić, bo zostaną tutaj pokazane.
Oznaczenie figur w notacji szachowej
Zapis prowadzi się głównie w swoim ojczystym języku albo po angielsku. Pomiędzy polskim a angielskim są delikatne różnice, które należy znać:
| Król | Hetman | Wieża | Goniec | Skoczek | Pion |
Język Polski | K = Król | H = Hetman | W = Wieża | G = Goniec | S = Skoczek | Zapisujemy tylko nazwę pola w zapisie szachowym! |
Język Angielski | K = King | Q = Queen | R = Rook | B = Bishop | N = Knight (z uwagi na powtórkę litery „K” przy królu, skoczka zapisujemy przez „N” | Zapisujemy tylko nazwę pola w zapisie szachowym! |
Znaki pomocnicze w notacji szachowej
Aby móc w pełni zapisać ruch musimy jeszcze dołożyć znaki specjalne, które pozwalają nam zidentyfikować co się aktualnie dzieje na szachownicy. Cała specyfika zapisu ruchu będzie za moment 😊. Teraz przejdźmy do oznaczeń specjalnych:
# | Mat |
+ | Szach |
++ | Podwójny szach |
: (albo) x | Bicie |
= | Oznacza promocję piona na konkretną figurę lub propozycję remisu |
O-O | Roszada krótka |
O-O-O | Roszada długa |
Te oznaczenia stosuje się podczas partii granej podczas turniejów z obowiązkiem zapisu (zazwyczaj przy dłuższych tempach gry). Na początku może się to wydawać mało intuicyjne, ale potem używa się tego automatycznie.
Partie komentowane
Oprócz klasycznych oznaczeń w partii, możemy spotkać się z oznaczeniami komentatorskimi. Najczęściej z tego typu rzeczami szachista spotyka się gdy przerabia książkę szachową z komentowanymi partiami lub gdy chce zrobić własną analizę i wyróżnić ważne elementy.
Nie jest to obowiązkowe, ale przydaje się przy przerabianiu wielu materiałów szachowych 
. Poniżej zaprezentuję te najważniejsze, bo gdybym chciał pokazać wszystko, zrobiłaby się z tego pokaźna lista 
Jak widać, jest kilka rzeczy do poznania, ale należy pamiętać, że to jest wykorzystywane tylko i wyłącznie w celach komentowania partii. Wraz z poznawaniem szachów, wiedza ta powinna przyjść mimowolnie.
Zapisywanie posunięcia za pomocą notacji szachowej
Miejscem gdzie zapisuje się wszystkie ruchy podczas partii turniejowej jest blankiet szachowy. Jego konstrukcja jest bardzo prosta – zawiera podstawowe informacje o zawodnikach grających partię, numer rundy, numer stolika, datę, pozycję wpisywania wyniku, sekcję na podpis oraz co najważniejsze, miejsce na notowanie posunięć (wszystko musimy sami wpisać). Wedle zasad turniejowych, powinno się zapisywać każde posunięcie przed wykonaniem swojego ruchu – oznacza to, że raczej nie powinniśmy wykonywać swojego ruchu przed zapisaniem ruchu przeciwnika (nikt nas nie będzie za to ścigał, ale jednak każdy zawodnik z wyższą kulturą szachową będzie zapisywał, a potem wykona ruch).
Obok można zauważyć jeden z wielu darmowych blankietów do pobrania z Internetu.
Przechodząc do meritum. Jak powinno się notować posunięcia?
Schemat zapisu ruchu jest bardzo prosty. Do wyboru mamy dwie formy zapisywania posunięć:
- Podstawowa – notujemy z jakiego pola zostało wykonane posunięcie, a następnie zapisujemy na jakie pole wykonaliśmy ruch. Jest to sugerowana opcja dla osób, które dopiero zaczynają uczyć się notacji szachowej. Dzięki temu o wiele szybciej „oswoją się” z szachownicą i jej oznaczeniami.
- Profesjonalna – zapisujemy tylko finalne pola na które chcemy się ruszyć naszą figurą/pionem. Jest to o wiele wygodniejsza forma zapisu, jednak osoby, które nie do końca znają oznaczenia na szachownicy mogą się o wiele prościej pomylić.
Weźmy na warsztat 2 pozycje. W jednej będziemy wykonywać ruch pionem a w drugiej figurą. Wybrałem, aż dwa przykłady z uwagi na to, że ruch pionka i figury inaczej się notuje.
Tak jak pisałem na początku artykułu, ruch piona zapisuje się inaczej niż ruch figury. W przypadku pionka zapisujemy tylko pola, bez żadnego oznaczenia!
Widzimy, że pion ruszył się o 2 pola do przodu. Jak możemy to zapisać w wersji podstawowej i profesjonalnej?
- Wersja podstawowa: e2-e4 (jak widać zapisujemy pole z którego się ruszył oraz na jakie poszedł pion) – zawsze zaczynamy od pisania litery a potem cyfry
- Wersja profesjonalna: e4 (zapisujemy tylko finalne pole) – zawsze zaczynamy od pisania litery a potem cyfry
W przypadku notacji szachowej figury jest inaczej. Aby zapisać ruch musimy:
- Zacząć od napisania skrótu oznaczenia figury
- Napisać na jakie pole się ruszamy (w wersji podstawowej piszemy dodatkowo pole z którego się ruszyliśmy) – zaczynamy od literki a potem używamy cyfry!
*W przypadku bicia, dodaje się znak bicia zaraz po skróconej nazwie figury (np. Sxf3)
Zobaczmy jak to wygląda w praktyce: Biały skoczek ruszył się do przodu, dlatego też musimy to odpowiednio odnotować.
- Wersja podstawowa: Sg1-Sf3 (na początku była nazwa skrócona figury, potem litera a na końcu cyfra)
- Wersja profesjonalna: Sf3 (od razu przechodząc do finalnego pola).
Dla wersji angielskiej byłoby odpowiednio „Ng1-Nf3” i „Nf3”.
Promocja, Szach, Bicie w przelocie
Jak zapisać promocję piona, szacha czy też bicie w przelocie? Sprawa jest bardzo prosta i zostanie pokazana na przykładach poniżej.
- Promocja pionka
W aktualnej pozycji Białe chcą przesunąć piona na 8 linię i promować go na Hetmana. W jaki sposób możemy zapisać taki ruch?
– Wersja podstawowa: c7-c8=H
– Wersja profesjonalna: c8=H
Czasami zdarza się tak, że dorobienia piona jest z szachem. Wtedy po prostu na końcu dopisuje się plusa np. c8=H+
Ważną informacją jest to, że znak równości (=) wykorzystywany jest tutaj do pokazania promocji. Samo oznaczenie występuje dopiero po podstawowej części ruchu. Po znaku równości musimy tylko napisać skróconą formę figury, którą chcemy dorobić 😉
- Szach
Jeśli chodzi o szacha, to sprawa jest bardzo prosta. Po prostu, po napisaniu podstawowej wersji ruchu musimy napisać plusa (+) na samym końcu posunięcia.
Wykorzystując przykład powyżej:
– Wersja podstawowa: He3-Hd4+
– Wersja profesjonalna: Hd4+
- Bicie w przelocie
Na początku mojej nauki notacji szachowej, najwięcej problemu sprawiało mi zapisanie bicia w przelocie. Jednak, sam zapis jest bardzo prosty. Wykorzystując przykład powyżej, widzimy że Biały zbił w przelocie pionka z pola e5. W takiej sytuacji po prostu zapisujemy normalne bicie, nie trzeba nic dodatkowo zaznaczać.
– Wersja podstawowa: d5xe6 (e.p – część zawodników to dopisuje aby podkreślić bicie w przelocie)
– Wersja profesjonalna: dxe6
Takie same figury na jedno pole
Czasami podczas partii zdarza się, że dwie takie same figury (wieże, skoczki lub pionki) mogą wejść na to samo pole. W takiej sytuacji musimy zastosować dodatkowe oznaczenie pozwalające zidentyfikowanie, która figura ruszyła się na konkretne pole.
W tym przypadku możemy zbić czarnego pionka na dwa sposoby, zakładając że chcemy zbić wieżą z 1 linii, powinniśmy zapisać to tak:
– Wersja podstawowa: Wc1xc4 lub Wc1xc4
– Wersja profesjonalna: W1c4 (tutaj pomijamy podstawowy ruch i pokazujemy, która wieża z której linii bierze pionka
W aktualnej sytuacji czarne mogą zbić na d5 pionkiem z linii e oraz z linii c. W takiej sytuacji należy zastosować klasyczny zapis piona:
– Wersja podstawowa: c6xd5 lub e6xd5
– Wersja profesjonalna: cd lub ed (albo cxd5 lub exd5)
Białe mogą zbić czarnego pionka aż dwoma skoczkami. W jaki sposób zapisać ruch?
– Wersja podstawowa: Sc3xe4 lub Sc3xe4
– Wersja profesjonalna: Sce4
Sprawdź się!
To by było na tyle jeśli chodzi o przykłady. Teraz będzie okazja do sprawdzenia swojej wiedzy w praktycznych przykładach. Rozwiązania, będzie można sprawdzić za pomocą rozwinięcia tekstu.
– Wersja podstawowa: e4xd5
– Wersja profesjonalna: exd5 lub ed
– Wersja podstawowa: Gf1-Gb5
– Wersja profesjonalna: Gb5
– Wersja podstawowa: O-O
– Wersja profesjonalna: O-O
– Wersja podstawowa: Se4-Sd6#
– Wersja profesjonalna: Sd6#
– Wersja podstawowa: f7-f8=H+
– Wersja profesjonalna: f8=H+
– Wersja podstawowa: …O-O, O-O-O (trzy kropki ponieważ zaczynamy od posunięcia Czarnych)
– Wersja profesjonalna: …O-O, O-O-O
Jeśli chodzi o notację to by było na tyle. Mam nadzieję, że ilość materiału nie przytłoczyła. Jeśli pojawiłby się jeszcze dodatkowe pytania śmiało zostawiajcie pytania 🙂