Ocena pozycji w szachach
Jednym z najważniejszych elementów w szachach jest umiejętność oceny aktualnej sytuacji na szachownicy. To właśnie dzięki niej jesteśmy w stanie skonstruować plan oraz na bieżąco dostosowywać swoją strategię. Zawodnik, który potrafi ocenić pozycję z wysoką dokładnością, zwiększy wielokrotnie swoje szanse na wygranie partii.
Wielu początkujących szachistów wychodzi z założenia: „po prostu zrobię ruch, a potem się zobaczy”, jednak będąc szczerym, jest to idealny przepis na wielką katastrofę w partii. Tego typu błąd popełniany jest notorycznie w partiach turniejowych, a jeszcze więcej podczas partii internetowych. Oczywiście, sama sztuka ewaluacji nie jest prosta, ale zdecydowanie opłaci nam się w długim terminie.
Wyrobienie sobie nawyku poprawnej oceny pozycji jest kluczowe w rozwoju szachisty, dlatego też powinniśmy wykorzystywać 5 – etapowy system oceny pozycji, który poprowadzi nas przez każdy istotny element na szachownicy.
Zanim jednak przejdziemy dalej, proszę Cię o spojrzenie na pozycję poniżej i podanie swojej własnej oceny aktualnej sytuacji (ruch Białych).
Wrócimy do niej na samym końcu wpisu.
Jaka jest Twoja ocena?
Poprawną odpowiedzią jest delikatnie lepsza pozycja dla Białych.
Teraz podam kilka istotnych czynników, które pozwalają nam na taką ewaluację:
- Przewaga przestrzeni,
- Aktywność figur,
- Bezpieczeństwo króla,
- Struktura pionowa,
- Możliwości przeprowadzenia ataku na przeciwnika.
Pomimo tego, że Czarne nie przegrywają od razu, ich pozycja jest bardzo nieprzyjemna. Mówiąc w skrócie – Czarne nie mają kontrgry, gdy Białe w tym samym czasie będą powoli poprawiały swoje figury i kreowały atak na Czarnego króla.
Proces oceny pozycji
Po tym przydługim wstępie możemy w końcu przejść do 5 etapowego systemu oceny pozycji. Samą sytuację na szachownicy dzielimy na pięć istotnych elementów:
- Sytuacja materialna
- Bezpieczeństwo króli
- Aktywność Twoich figur
- Aktywność figur przeciwnika
- Struktura pionowa
Dzięki rozpatrzeniu każdego elementu z osobna, jesteśmy w stanie uzyskać pełny obraz aktualnej sytuacji. Bardzo ważne jest to, aby nie zapomnieć o żadnym punkcie z tej listy, ponieważ potem w partii możemy być lekko zdziwieni 😉
Teraz nadszedł czas na rozwinięcie każdego elementu z osobna:
1. Sytuacja materialna
Policz materiał na szachownicy! Jest to niewątpliwie najprostszy etap do zrealizowania. Kiedy widzimy, że posiadamy przewagę materialną w postaci pionka lub figury, możemy zakładać że jest całkiem nieźle. Dosyć istotnym punktem jest zauważenie czy przypadkiem pomimo równowagi materialnej (Punktacja figur na szachownicy – zajrzyj do artykułu o figurach -> FIGURY) nie ma różnic dynamicznych np. 2 lekkie figury za wieżę + pionka.
W większości przypadków to właśnie 2 lekkie figury będą silniejsze. Jednak należy pamiętać, że tylko ten czynnik nie definiuje ostatecznej oceny pozycji.
2. Bezpieczeństwo króla
Bardzo ważny punkt do zapamiętania. Gra się kończy gdy jedna ze stron dostanie mata, nawet gdy masz przewagę 2 hetmanów i 4 skoczków 😊 – dlatego tak istotne jest aby za każdym razem zobaczyć jak bezpieczne są oba króle. Przecież nikt nie chce mieć w debiucie swojego króla na środku szachownicy za jednego pionka, prawda?! 😉
Zazwyczaj strona z bezpieczniejszym królem może pozwolić sobie na więcej – wykorzystując presję na różnych skrzydłach lub konstruując atak na króla przeciwnika. Z drugiej strony, strona słabsza musi się mieć ciągle na baczności.
3. Aktywność Twoich figur
W tym punkcie procesu oceny pozycji musimy bliżej przyjrzeć się swoim figurom. Oceniamy każdą figurę z osobna! Nie możemy pominąć ani jednej – jeśli byśmy to zrobili, nasz finalny obraz oceny byłby wypaczony. Warto zadawać sobie pytania pomocnicze:
– Czy moje wszystkie figury są już rozwinięte ?
– Czy wieże dobrze ze sobą działają?
– Może hetman jest zbyt wysunięty do przodu?
Pytań można zadać sobie naprawdę wiele, chodzi mi głównie o załapanie ogólnej idei 😉
Oceniając swoje figury (przeciwnika również) warto zadać sobie dwa podstawowe pytania:
- Która moja figura jest najsilniejsza?
- Która moja figura jest najsłabsza?
Jeśli miałbym polecić komuś jakieś konkretne elementy podczas ewaluacji figur na szachownicy, zdecydowanie skupiłbym się na tych dwóch pytaniach! Pozwalają one na spojrzenie na sytuację z szerszej perspektywy. Gdy widzimy najgorszą figurę, to wiemy co poprawić. Z drugiej strony, gdy widzimy najsilniejszą figurę – może warto rozejrzeć się za potencjalnymi uderzeniami taktycznymi.
4. Aktywność figur przeciwnika
W tym punkcie robimy to samo co w etapie 3, występuje ten sam proces. Warto zastanowić się która figura przeciwnika jest najsilniejsza i najsłabsza. Dzięki temu będziemy wiedzieli, którą wyeliminować (najsilniejszą figurę przeciwnika) a przeciwko której grać ( najsłabsza figura przeciwnika).
5. Struktura pionowa
Zdecydowanie najbardziej złożony punkt w którym należy uwzględnić takie czynniki jak:
- Ustawienie pionów – wyspy pionowe, zdublowane/potrojone pionki itp.
- Słabe piony – słabości w obozie przeciwnika i Twoim np. odstałe pionki,
- Słabe pola – pola, które można wykorzystać do osłabienia pozycji,
- Placówki / Silne pola – pola na które możemy postawić nasze figury. W większości przypadków, nasze figury będą miały bardzo dużo możliwości poprzez kontrolę pozycji w punktach kluczowych.
Dodatkowe pytania
Po przebrnięciu przez cały 5 – etapowy proces, bardzo korzystnym nawykiem jest ciągłe zadawanie sobie 2 dodatkowych pytań. Dzięki nim unikniemy niepotrzebnych podstawek oraz uzyskamy pewność co do podejmowanych działań.
- Jaka jest idea przeciwnika?
To pytanie bardzo często pomaga nam uniknąć niepotrzebnych podstawek oraz pozwala zapoznać się możliwą ideą przeciwnika. Czasami zdarza się podstawienie prostego motywu taktycznego, tylko i wyłącznie przez to, że zapomniało się zadać takie pytanie – osobiście boleśnie się o tym przekonałem 😉
- Na którym skrzydle powinienem grać?
Szalenie istotne pytanie jeśli chodzi o tworzenie planu gry! Bardzo ważne jest aby konkretnie zdecydować się na którym skrzydle będziemy kontynuowali nasze działania. Dzięki temu oszczędzimy czas oraz stworzymy możliwie największą presję na naszym przeciwniku.
Jak ocenić pozycję szachową w praktyce?
Teoria, teorią. Teraz trzeba przełożyć to na praktykę! Wracamy do pozycji z początku artykułu i zaczniemy ją oceniać wykorzystując poznany schemat:
- Sytuacja materialna
– Materiał jest równy – tyle samo pionków i figur,
– Obie strony nie posiadają różnić w posiadanych figurach np. goniec vs skoczek
– Nie ma żadnych dynamicznych wymian np. Hetman vs 2 wieże
- Bezpieczeństwo króli
– Pozycja króli jest identyczna,
– Z uwagi na więcej przestrzeni ze strony Białych, możliwy jest atak na Czarnego króla,
– Punkty f7 i g7 w przyszłości mogą stać się celem ataku.
- Aktywność moich figur
– Hetman stoi dość wysunięty, ale przeciwnik nie jest w stanie go przegonić. Robi on dużo roboty na skrzydle królewskim naciskając na punkt g7 oraz wywierając presję na skrzydło hetmańskie. Ocena Hetmana na duży plus.
– Wieże mogą stać lepiej. Zdecydowanie lepszą wieżą jest wieża na polu e1. Aktywności brakuje drugiej, stojącej na polu a1.
– Gońce nie wydają się optymalnie rozwinięte. Z jednej strony białopolowy goniec na polu f1 wydaje się dobrą figurą defensywną, z drugiej jednak czarnopolowy ma szansę na poprawę – kierowałbym go w stronę ataku na skrzydło królewskie,
– Skoczek jest świetnie pozycjonowany. Posiada kontrolę nad centrum oraz w bardzo szybki sposób może wspomagać moje działania na obu skrzydłach. Duży plus dla skoczka.
Podsumowując – większość figur stoi całkiem nieźle spełniając założenia defensywne i ofensywne. Istotne jest to aby w jak najszybszym czasie włączyć resztę figur do gry (wieżę i czarnopolowego gońca).
Po wstępnej ocenie każdej figury warto wyróżnić najlepszą oraz najgorszą figurę!
Najsilniejsza figura: Hetman
Najsłabsza figura: Wieża na polu a1
- Aktywność figur przeciwnika
– Hetman stoi pasywnie, nie ma zbyt dużo możliwości do ataku czy też rozwoju. Duży minus za hetmana,
– Wieże również nie stoją jakoś wybitnie. Zdecydowanie wieża na polu e8 jest bardziej produktywna, wywierając presję po linii „e”. Druga wieża na polu a8 jest bez gry,
– Gońce wydają się być bardzo ścieśnione, jednak za kilka posunięć Czarny będzie mógł je ustawić na o wiele lepsze pola. Dzięki poprawie tych figur przeciwnik zyska dostęp do przekątnej h1-a8 i a1-h8, co przełoży się na wywarcie presji na mojego piona na e4,
– Skoczek tak jak w przypadku Białych jest bardzo dobry. Świetna kontrola centrum oraz pełnienie funkcji defensywnych, zdecydowanie wysuwają tą figurę na prowadzenie.
Podsumowując – figury Czarnego stoją bardzo pasywnie, jednak jak damy przeciwnikowi kilka ruchów „za darmo”, będzie on w stanie skoordynować swoje figury i zacznie wywierać presję na centrum.
Najsilniejsza figura – Skoczek
Najsłabsza figura – Wieża na a8
- Struktura pionowa
Ustawienie pionów:
– Obie strony nie posiadają żadnych zdublowanych czy też gorszych pionków,
– Ilość wysp pionowych również jest taka sama – dwie wyspy,
– Jedyną różnicą jest ustawienie pionków centralnych, gdzie Białe posiadają silnego piona na e4 a Czarne ustawione są delikatnie pasywnie z uwagi na piona na d6. Daje to małą przewagę przestrzeni, która przechyla szalę na korzyść Białego.
Słabe piony:
– Żadna ze stron nie posiada wyraźnych słabości w pozycji,
Słabe/Silne pola:
– Ze strony Białych na uwagę zasługują pola d5 oraz f5. Warto zwrócić uwagę na przekątną a1-h8 na której można będzie wywrzeć presję na przeciwniku. Biały nie posiada wyraźnych słabych pól. Dla Czarnego jedyną opcją będzie wykorzystanie dwóch pól – e5 i c5.
- Jaka jest idea przeciwnika?
Czarne chcą skoordynować swoje figury oraz potencjalnie otworzyć centrum w celu wymiany części figur. Mówi mi to, że powinienem uważać na potencjalne otwarcia poprzez d6-d5.
- Na którym skrzydle powinienem grać?
Biorąc pod uwagę wszystkie wcześniejsze czynniki, należy skupić się na konstruowaniu działań w centrum oraz skrzydle królewskim.
Wykorzystując wszystkie zebrane informacje mogę śmiało powiedzieć, że Białe powinny skupić się na wyprowadzeniu wieży z a1, dodatkowo warto powoli konstruować atak na króla przeciwnika. W takim wypadku nie pozostaje nic innego jak postawienie gońca czarnopolowego po długiej przekątnej i wstawienie wieży na pole d1.
I to by było na tyle! Dzięki że dotrwałeś/aś aż do samego końca.
Proces wydaje się długi, ale w raz z praktyką będzie to przebiegało szybciej 😉
Podsumowanie
Ocena pozycji na pierwszy rzut oka może wydawać się skomplikowana, jednak im więcej razy będziemy przechodzili przez 5 – etapowy proces tym szybciej wejdzie nam to w krew. Stosują ją zawodnicy każdego poziomu – nawet najwięksi arcymistrzowie 
. Szalenie istotną rolę w ewaluacji odgrywają tutaj pytania dodatkowe, które pozwalają chłodnym okiem dostrzec potencjalne zagrożenia oraz podsumować dotychczasowo zebrane informacje. Na samym początku, dopiero gdy poznawałem proces, wykorzystanie informacji krok po kroku kosztowało mnie trochę czasu. Później jednak, zauważyłem że ocena pozycji przychodzi automatycznie i pozwala mi konstruować o wiele lepsze plany. Jeśli zależy Wam na poprawieniu się w tym aspekcie to nie pozostaje nic innego jak praktyka.
Jeśli chcesz poćwiczyć tego typu zadania / pozycje to gorąco zachęcam do skorzystania z tych materiałów – LINK. Często można znaleźć kilka interesujących nas przykładów.
I to by było na tyle! Dzięki za dotrwanie do końca.
Na sam koniec powiedz czy Ty korzystasz z tego samego systemu?
Może masz jakieś dodatkowe elementy, które chciałbyś dodać?
Podziel się swoją opinią w komentarzu!
Bardzo rzetelny i inspirujący materiał. Dziękuję!